ATEX verlichting: veilig verlichten in explosieve omgevingen

Wat is ATEX verlichting en waarom is het essentieel?

In industriële omgevingen waar explosiegevaarlijke stoffen aanwezig zijn, zoals in de chemie, voedselindustrie, olieopslag of zagerijen, is de veiligheid rondom verlichting van cruciaal belang. Hier kom je de term ATEX tegen – een Europese richtlijn die apparaten en installaties certificeert voor gebruik in potentieel explosieve atmosfeer. ATEX verlichting betekent dus dat het armatuur specifiek ontworpen en getest is om geen ontstekingsbron te zijn, zelfs niet als er sprake is van gas, damp, stof of nevel. We merken bij LED Solutions Holland vaak dat bedrijven de ernst van explosiegevaar onderschatten; pas wanneer er een audit plaatsvindt, komt aan het licht dat reguliere armaturen niet voldoen aan de strenge ATEX-eisen.

ATEX staat voor “ATmosphères EXplosibles”. Het kader regelt alles rondom elektrisch materieel en beschermingssystemen voor die risicovolle zones. Voor verlichting betekent dit extreem robuuste behuizingen, anti-vonkvorming, strenge afdichtingen, en een CE-markering waaruit blijkt dat het armatuur grondig is gekeurd voor dit doel. Met led verlichting is het risico op oververhitting of storingsbronnen kleiner dan bij conventionele armaturen. Toch mag je niet iedere led lichtbron zomaar in deze zones inzetten: alleen speciaal gecertificeerde ATEX-armaturen zijn toegestaan.

Bij LED Solutions Holland zien we dat vooral productiehallen, silo’s en raffinaderijen op zoek zijn naar led oplossingen die voldoen aan de ATEX-richtlijnen. Omdat bij incidenten vaak niet alleen installateurs, maar uiteindelijk ook de facilitair manager of inkoper zich moeten verantwoorden, is het essentieel dat je goed op de hoogte bent van de regelgeving en technische keuzes.

ATEX zonering: waar moet je rekening mee houden?

Het bepalen van de juiste verlichting in een explosiegevaarlijke omgeving begint met het in kaart brengen van de ATEX-zones. De indeling hangt af van de kans op aanwezigheid van een explosief mengsel:

• Zone 0 (gas): voortdurende of langdurige aanwezigheid van explosieve gassen/dampen
• Zone 1 (gas): kans op explosief mengsel tijdens normaal bedrijf
• Zone 2 (gas): explosief mengsel komt in principe niet voor, behalve bij storing
• Zone 20 (stof): voortdurende aanwezigheid van explosief stofmengsel
• Zone 21 (stof): kans op stofexplosie tijdens normaal bedrijf
• Zone 22 (stof): stofexplosie mogelijk bij storing

Voor elke zone geldt een specifiek risicoprofiel. De eisen aan verlichting lopen op naarmate de zone strenger is. Zo moeten armaturen in Zone 0 en 20 volledig vonkvrij zijn, voorzien van dubbele afdichtingen en temperatuurbegrenzing. In minder kritische zones kun je soms met eenvoudigere, maar alsnog gecertificeerde, ATEX-armaturen volstaan. Wat je altijd moet vermijden, is retrofit met led tubes; deze voldoen niet aan ATEX-certificering en kunnen ernstige veiligheidsrisico’s veroorzaken. Wil je weten welke armaturen geschikt zijn? LED Solutions Holland zet vooral modellen in als de RBLED-ATEX Heavy Linear, RBLED-ATEX Iron Floodlight en RBLED-ATEX Titan.

Technische eisen aan ATEX led armaturen

De technische eisen aan ATEX gecertificeerde armaturen zijn streng. Om de veiligheid te waarborgen en aan de regelgeving te voldoen, is de opbouw van het armatuur gericht op het minimaliseren van elk potentieel risico. Je ziet bij echte ATEX led armaturen bijvoorbeeld de volgende aspecten:

• Dubbelwandige, stof- en waterdichte behuizing (veelal IP66/IP67)
• Speciaal ontworpen kabelinvoeren met trekontlasting
• Beveiligde aansluitingen tegen vonkvorming of overspanning
• Thermische begrenzers tegen oververhitting
• Geen open verbindingen; elektronica volledig afgesloten

Een belangrijk onderscheid is het verschil tussen led verlichting in een gewone industriële omgeving en gecertificeerde ATEX-armaturen. Waar bij reguliere bedrijfshalverlichting de nadruk vooral ligt op energiezuinigheid en lichtopbrengst, staat bij ATEX de explosieveiligheid altijd voorop. Ook in de projectpraktijk merken we dat de borging van certificaten essentieel is voor de inzet van ATEX-armaturen in audits en bij inspecties. Een goed armatuur toont op het typeplaatje direct de ATEX-zone, certificeringsnummer en het symbool van explosieveiligheid.

Vervang je conventionele TL-armaturen in een ATEX-zone, dan kan je niet kiezen voor een retrofit led tube; hiermee vervalt de ATEX-certificering volledig. Vervangen van het volledige armatuur door een gevalideerd led ATEX-armatuur is de enige veilige manier.

Lichtkwaliteit, CRI en kleurtemperatuur voor explosiegevaarlijke zones

Naast veiligheid moeten ATEX armaturen ook zorgen voor voldoende lichtcomfort en optimale zichtbaarheid van processen. In industriële omgevingen is de keuze voor de juiste lichtkleur (bijvoorbeeld 4000K neutraal wit) belangrijk voor het voorkomen van vermoeide ogen en het gewoon goed kunnen werken. De kleurweergave-index (CRI) verdient hier nadruk: voor productieomgevingen, waar vooral de veiligheid en herkenbaarheid van materialen belangrijk is, volstaat meestal een CRI van 80 of hoger. In ATEX-zones gericht op bijvoorbeeld food of chemie, komt het ook aan op visuele inspectie: kies dan altijd voor minimaal CRI 80.

In sectoren als automotive lakstraten of farmaceutische productie zien we soms eisen rond 90+ CRI, vooral waar kleurherkenning strikt is. Maar helderheid is minstens zo belangrijk. Led armaturen als de RBLED-ATEX Heavy Linear of RBLED-ATEX Iron Floodlight bieden hoge lichtopbrengst en gelijkmatige verlichting, zodat je ook bij complexe processen goed zicht houdt, zonder risico’s van schaduwwerking of overbelichting.

Verder zijn verblindingsnormen (UGR) relevant: een lage UGR-waarde is essentieel om hinderlijke reflecties en verblinding te voorkomen, zeker bij langdurig werken.

Installatie en onderhoud van ATEX verlichting

Installeren van ATEX armaturen vraagt bijzondere aandacht. Alleen erkende installateurs mogen het werk uitvoeren, omdat de kleinste onzorgvuldigheid direct het hele veiligheidssysteem in gevaar brengt. Bij LED Solutions Holland adviseren we altijd om vooraf met een installateur de situatie te beoordelen: is er sprake van vocht, chemicaliën, extreme temperatuurverschillen? Dan is een armatuur als de RBLED-ATEX Titan met corrosievrije behuizing een logische keuze.

Bij montage zijn de volgende elementen cruciaal:

• Gebruik van originele, gecertificeerde doorvoeren
• Installatie met in acht nemen van minimale kabelbuigradius en maximale aandraaimomenten
• Strikte controle op intact zijn van alle pakkingen
• Documentatie van type, serienummer, zone en inspectiedatum voor het logboek

Onderhoud mag alleen plaatsvinden met het juiste gereedschap en na vrijschakelen van de spanning. Door de lage uitvalkans van led verlichting is het onderhoudsinterval lang, wat bijdraagt aan minder stilstand en verhoogde veiligheid. Preventieve inspecties zijn en blijven echter vereist volgens de ATEX-richtlijn. Denk aan visuele controle op beschadigingen, uitdroging van pakkingen en periodieke metingen van temperatuur aan het oppervlak.

Bij renovatieprojecten vervangen wij altijd volledige armaturen of passen we een ombouwset toe. Retrofit is uitgesloten, omdat je dan geen garantie meer hebt op ATEX-certificering en CE-markering. Een echte ombouwset pakt elektronica en mechanica integraal aan, met waarborg voor alle technische eisen.

Energieprestaties en economische voordelen van ATEX led verlichting

Hoewel veiligheid absoluut vooropstaat in ATEX-zones, speelt energieverbruik een steeds grotere rol. Led verlichting levert in deze omgevingen een directe besparing op ten opzichte van conventionele oplossingen, vaak tot wel 89%. Dit betekent dat je de hogere initiële investering in gecertificeerde armaturen snel terugverdient, vaak binnen drie tot vijf jaar. Let op: de Energie Investeringsaftrek (EIA) is sinds 2023 niet meer van toepassing op led verlichting, maar de terugverdientijd blijft kort.

Naast het lagere stroomverbruik zijn led armaturen vrijwel onderhoudsvrij, wat ze bij uitstek geschikt maakt voor installaties waar toegang lastig en arbeidsintensief is. De warmteproductie ligt laag, het risico van spontaan ontsteken is nagenoeg nihil en de levensduur van 50.000 tot 100.000 branduren verlaagt het aantal interventies in de zone. Kies je voor slimme aansturing – bijvoorbeeld integratie met lichtsensoren – dan kun je additioneel besparen en de veiligheid verder verhogen.

Innovaties als RBLED-ATEX Heavy Linear, RBLED-ATEX Iron Floodlight en RBLED-ATEX Titan combineren energiezuinigheid met betrouwbaarheid en zijn geoptimaliseerd voor industrieel gebruik. Je merkt meteen het verschil in lichtkwaliteit, bedrijfszekerheid en compliance wanneer je overstapt van conventionele armaturen.

Wil je weten wat dit betekent voor jouw situatie? Dan is een gesprek met een specialist vaak de logische volgende stap.