Lichtsterkte per werkruimte: richtlijnen en toepassingen

Lichtsterkte begrijpen: wat betekent het voor jouw werkruimte?

Lichtsterkte, oftewel de hoeveelheid licht die op een werkvlak terechtkomt (lux), is een heel belangrijke factor om in de juiste sfeer en veiligheid op de werkplek te voorzien. Zeker als facilitair manager, installateur of technische inkoper is het goed om te weten welke niveaus aanbevolen zijn per werkruimte, en wat de gevolgen zijn van te veel of te weinig licht. Bij LED Solutions Holland krijgen we hier dagelijks vragen over. In de praktijk zie je bijvoorbeeld dat in een kantooromgeving minder licht nodig is dan in een productieruimte, waar nauwkeurig werk wordt verricht. Toch zie je nog vaak dat verouderde TL-systemen zorgen voor allerlei plekken met wisselende lichtsterkte. Led verlichting is zo efficiënt te sturen dat je voor elke werkruimte exact de lichtsterkte kunt bieden die past, zonder onnodig energiegebruik.

De standaard voor lichtsterkte wordt meestal aangeduid in lux (lx). Eén lux staat voor één lumen per vierkante meter. Dat klinkt technisch, maar het principe is eenvoudig: hoe hoger het lux-getal, hoe meer licht op het werkvlak terechtkomt. Verschillende taken en ruimtes stellen specifieke eisen aan de lichtsterkte. In een magazijn is 150-200 lux vaak voldoende, terwijl voor fijn werk – zoals inspectie in een kwaliteitslaboratorium – vaak 750-1000 lux gewenst is. Het is belangrijk om kritisch te kijken naar wat daadwerkelijk nodig is voor de gebruikers en het type werk.

Professionals moeten rekening houden met de invloed van daglicht, reflecties, kleuren van vloeren en muren én het onderhoudsniveau van armaturen. Daarnaast speelt uniformiteit (hoe gelijkmatig het licht verdeeld is) een grote rol in visueel comfort. Door led verlichting strategisch te plaatsen, voorkom je schaduwplekken en donkere zones. Dit draagt niet alleen bij aan veiligheid, maar voorkomt ook vermoeidheid en fouten op de werkvloer.

Richtlijnen en normen: wat zegt de NEN-EN 12464-1?

Voor commerciële en industriële toepassingen gelden in Nederland en Europa duidelijke normen voor lichtsterkte per werkruimte. De belangrijkste is de NEN-EN 12464-1-norm. Hierin worden minimumwaarden in lux voorgeschreven voor verschillende typen werkplekken, van kantoren tot magazijnen en van sporthallen tot zorginstellingen. Het doel van deze norm is zorgen voor voldoende zicht zonder overbelichting, zodat de gebruiker veilig, efficiënt en prettig kan werken.

Een aantal voorbeelden uit de norm:

Het volgen van deze normen is niet alleen een wettelijke vereiste bij nieuwbouw en renovatie, maar ook in het kader van Arbo en welzijn. In sommige branches – denk aan zorg of onderwijs – gelden zelfs strengere eisen vanwege de impact van licht op prestaties en gezondheid. Zo heeft bijvoorbeeld zorgverlichting die patiënten én personeel ondersteunt ook andere lichtbehoeften dan kantoorruimtes.

Toepassing van led verlichting: kiezen van het juiste armatuur

Bij de overstap naar led verlichting is het kiezen van het juiste armatuur van groot belang om aan de gewenste lichtsterkte te voldoen. Je kunt niet zomaar een ‘retrofit’ led tube in een oude TL-bak draaien en dezelfde kwaliteit verwachten. Bij LED Solutions Holland merken we vaak dat bedrijven geneigd zijn voor deze goedkope oplossing te kiezen, maar wij adviseren dit nadrukkelijk niet. Retrofit led tubes leveren in de praktijk minder licht (en minder efficiënt) dan beloofd, en kunnen zorgen voor problemen met het CE-keurmerk en een mindere betrouwbaarheid. Ook zien we dat bestaande elektronica (zoals oude voorschakelapparaten) storingen en oververhitting kunnen veroorzaken als ze niet zijn aangepast aan led.

Onze ervaring is dat het vervangen van het complete armatuur doorgaans de veiligste en meest toekomstbestendige keuze is. Moderne led armaturen zijn ontwikkeld om een consistente en gelijkmatige lichtverdeling te geven. Daarnaast zijn ze beter regelbaar (denk aan dimbaarheid of dagsensoren) en hebben ze een langere levensduur zonder onderhoud. In situaties waar het behoud van het armatuur wenselijk is (denk aan monumentale panden of lastige installaties), is een speciaal ontwikkelde ombouwset een alternatief. Hiermee wordt alle oude elektronica verwijderd en vervangen door degelijke led-techniek. Zie bijvoorbeeld de slimme oplossing om T5/T8 te vervangen door led: RBLED EasyLight Ombouwset.

Let verder op het specifieke lichtbeeld (de stralingshoek) en de kleurweergave. In een magazijn kan een brede lichtverdeling wenselijk zijn, terwijl in een werkplaats juist een nauwere lichtbundel praktisch is. Kijk daarnaast naar beschermingsklassen zoals IP65 of IP66 voor vochtige of stoffige omgevingen, bijvoorbeeld water- en stofbestendig armatuur voor robuuste toepassingen.

Energiezuinigheid en terugverdientijd: voordelen van led verlichting

Eén van de belangrijkste redenen dat steeds meer bedrijven overstappen op led verlichting is de directe energiebesparing. Bij LED Solutions Holland zien we in projecten dat de overstap van TL naar led een besparing tot wel 89% kan opleveren op het verlichtingsdeel van de energierekening. Dit verschil zit in het veel hogere rendement (meer licht per Watt) en het feit dat led direct op het stroomnet wordt aangesloten zonder verlies in een ballast of voorschakelapparaat.

Hoewel de Energie Investeringsaftrek (EIA) sinds 2023 niet meer geldig is voor led verlichting, blijkt de terugverdientijd in commerciële projecten vaak korter dan drie jaar. Dit komt vooral omdat led armaturen zoveel langer meegaan en nauwelijks onderhoud vragen. Je voorkomt onnodig tijdverlies aan het vervangen van defecte lichtbronnen of het oplossen van storingen.

Verder speelt het slim inzetten van sensoren en besturingen een steeds grotere rol. Denk bijvoorbeeld aan slimme lichtsensoren die per ruimte daglichtinval en aanwezigheid detecteren. Hierdoor branden armaturen alleen op de plekken en momenten waar het echt nodig is. Zo voorkom je energieverspilling in bijvoorbeeld bedrijfshallen of magazijnen waar niet continu gewerkt wordt. Met een slim lichtlijnsysteem zoals de RBLED Genius Lichtlijn kun je hele productie- of opslagzones stroomlijnen en de lichtsterkte aanpassen aan het werkproces.

Belang van uniforme verlichting en goede kleurweergave

Niet alleen lichtsterkte, maar ook de gelijkmatigheid ervan is van invloed op comfort en productiviteit. Niets is zo vervelend als werken in een ruimte met donkere hoeken of verblinding door fel licht. Door de juiste armaturen strategisch te verdelen, bereik je een hoge uniformiteit en een prettige lichtomgeving. Kleurweergave – uitgedrukt in CRI (Color Rendering Index) – speelt ook een grote rol: hoe beter de CRI, hoe natuurgetrouwer kleuren worden weergegeven.

Voor algemene kantoorverlichting is een CRI van 80 meestal al voldoende voor leesbaarheid en comfort. In retail (winkels, showrooms of musea) wordt vaak minimaal CRI 90 geadviseerd zodat kleuren levensecht overkomen – ideaal voor het presenteren van producten en materialen. In medische omgevingen zoals ziekenhuizen kan zelfs CRI 95 of hoger vereist zijn, omdat kleurwaarneming letterlijk van levensbelang kan zijn. Wil je meer weten over optimale zorgverlichting? Optimaliseer de zorgomgeving met goede ziekenhuisverlichting. In spuitcabines of printomgevingen, waar kleurechtheid cruciaal is, is het dus aan te raden om specifiek op hoge CRI-waarden te letten.

Naast de CRI-waarde moet je ook letten op de kleurtemperatuur (meestal tussen 3000K en 6000K), afgestemd op de aard van het werk. In kantoren of vergaderruimtes is neutraal wit (4000K) de norm, terwijl in productie en magazijnverlichting vaak voor koeler licht (5000-6000K) wordt gekozen voor extra scherpte.

Praktische voorbeelden per werkruimte

Om alle richtlijnen concreet te maken, zetten we een paar praktijkvoorbeelden op een rij zoals we die regelmatig bij LED Solutions Holland tegenkomen:

Per categorie bestaat veel variatie in de precieze behoefte. Het is raadzaam om vooraf lichtberekeningen te laten maken, zodat het beoogde resultaat daadwerkelijk op alle plekken wordt behaald en de verlichting voldoet aan de eisen.

Wil je weten wat dit betekent voor jouw situatie? Dan is een gesprek met een specialist vaak de logische volgende stap.