LED-verlichting en biologische klok: impact op gezondheid en welzijn

Wat is de biologische klok en waarom is die belangrijk op de werkvloer?

De biologische klok, of circadiaans ritme, stuurt het dag- en nachtritme van mensen en is van groot belang voor alertheid, energie, humeur en zelfs de lichamelijke gezondheid. Vooral op werkplekken zoals kantoren, scholen, zorginstellingen en industriële omgevingen speelt het een grote rol. Onder invloed van natuurlijk daglicht, maar steeds vaker ook van kunstlicht, bepaalt deze klok onder meer wanneer we ons fit voelen en wanneer juist de vermoeidheid toe kan slaan. Bij LED Solutions Holland merken we dat steeds meer bedrijven zich bewust worden van het belang van goed licht voor het welzijn van hun medewerkers. Werken in ruimtes met een slecht afgestemd lichtschema, bijvoorbeeld armaturen die te weinig of juist teveel blauw licht uitstralen, kan het biologische ritme verstoren. Dit kan leiden tot klachten als slaperigheid overdag, verminderde alertheid, slechtere prestaties en, op langere termijn, zelfs gezondheidsproblemen zoals slaapproblemen of stemmingsstoornissen. Specifiek voor commerciële en industriële werkplekken heeft licht direct invloed op productiviteit, veiligheid en het algemeen welzijn van de mensen die er werken. Er zijn daarom steeds meer richtlijnen en normen waarin het belang van een gezond lichtklimaat wordt benadrukt, met name in sectoren als onderwijs, gezondheidszorg en nachtdiensten.

Hoe beïnvloedt led verlichting het circadiaans ritme?

Led verlichting onderscheidt zich door haar flexibiliteit in lichtkleur (Kelvin-waarde), lichtsterkte, en regelmogelijkheden – eigenschappen die direct invloed hebben op de biologische klok. Waar ouderwetse lichtbronnen vaak een vaste kleurtemperatuur kenden, kunnen moderne led armaturen zo worden ingesteld dat ze over de dag heen in lichtkleur en intensiteit variëren. Dit maakt het mogelijk om kunstmatig daglicht na te bootsen, bijvoorbeeld door 's ochtend een koude, daglichtwitte kleur (rond 5000 à 6500 Kelvin) te kiezen die stimuleert en activeert, en later op de dag juist te schakelen naar een warmere kleur (rond 2700 à 3000 Kelvin) die zorgt voor ontspanning. Wij zien in de praktijk dat bedrijven die flexibele led armaturen toepassen, merken dat hun medewerkers minder last hebben van energiedips en een betere focus houden, vooral als het goed is afgestemd op het dagritme. Tegelijkertijd kan slechte toepassing van led – zoals continue hoge blauwlichtblootstelling door verkeerd ingestelde armaturen of te fel licht tijdens de avond- of nachtdienst – het interne ritme juist ontregelen. Goede afstemming van armaturen op het gewenste ritme is dus essentieel, bijvoorbeeld bij 24-uurs productieomgevingen, in magazijnen of in de zorg, waar de nachtdienst onder kunstlicht moet presteren. Hier kan dynamische led verlichting het verschil maken. Meer over verlichting voor specifieke zorgomgevingen vind je bij Zorgverlichting die patiënten én personeel ondersteunt.

Welke effecten zijn bekend op gezondheid en welzijn?

Het effect van licht op gezondheid en welzijn is de afgelopen jaren uitvoerig onderzocht. Het is inmiddels duidelijk dat goed afgestemde led verlichting kan helpen bij het verbeteren van waakzaamheid, stemming, slaapkwaliteit en zelfs algemeen functioneren. Zo kan daglichtwit led licht in de ochtend en vroege middag de productiviteit verhogen, het aantal fouten reduceren en het ziekteverzuim verlagen. In bijvoorbeeld kantoren, magazijnen en werkplaatsen is dat uitermate relevant. Tegelijkertijd ondersteunt warmer licht in de late middag en avond juist het ontspannen, doordat het minder invloed heeft op de aanmaak van het 'slaaphormoon' melatonine. Bij LED Solutions Holland adviseren we bedrijven die werken met ploegendiensten of nachtdiensten extra aandacht te besteden aan de lichtplanning, omdat juist deze medewerkers extra gevoelig zijn voor lichtverstoringen. Fysieke klachten als hoofdpijn, oogvermoeidheid en zelfs burn-out kunnen gedeeltelijk worden voorkomen door een betere afstemming van het licht op het circadiaans ritme. Ook in de gezondheidszorg zien we positieve effecten van dynamische led verlichting: patiënten herstellen sneller, slapen beter en voelen zich veiliger in omgevingen met licht dat rekening houdt met het ritme van hun dag. Wil je hier meer over weten? Lees verder over ziekenhuisverlichting en de rol van licht in herstelprocessen.

Technische overwegingen bij de inzet van led armaturen voor het ondersteunen van de biologische klok

Wanneer je overweegt om led armaturen in te zetten ter ondersteuning van het biologische ritme in een commerciële of industriële omgeving, loop je tegen een aantal technische keuzes aan. Ten eerste is de regelbaarheid belangrijk: om het licht echt te kunnen laten mee veranderen met het dag/nachtritme zijn dimbare armaturen nodig, bij voorkeur met een systeem dat programmeerbare lichtscènes ondersteunt. Denk aan centraal aangestuurde lichtlijnen in een kantoor, magazijn of werkplaats, waarbij de kleuren en sterktes gedurende de dag automatisch wisselen. Specifieke systemen, bijvoorbeeld met Human Centric Lighting, kunnen nog meer maatwerk leveren, zoals het afstemmen van licht op ploegendiensten in een opslagruimte. Qua kleurweergave (CRI) geldt dat een hoge CRI (>80) belangrijk is voor kleurherkenning en comfort, zeker bij taken in de zorg, retail of industrie waar kleurkritisch werk wordt uitgevoerd. Voor extreme precisie, zoals in medische ruimtes of laboratoria, wordt een CRI boven de 90 aanbevolen. Dat soort armaturen bieden een natuurlijke lichtbeleving en voorkomen fouten door verkeerde kleurwaarneming. Bij LED Solutions Holland raden we altijd aan te kiezen voor nieuwe, volledig geïntegreerde led armaturen of speciaal ontwikkelde ombouwsets, bijvoorbeeld voor wie overstapt van TL naar modern led licht. Retrofit met led tubes of led TL buizen heeft veel nadelen: lagere lichtkwaliteit, hogere uitvalkans, en problemen met CE-keurmerk. Volledig vervangen of professioneel ombouwen is de beste keuze voor optimale prestaties én gezondheid.

Voor welke toepassingen is circadiaans ondersteunde led verlichting het meest relevant?

Circadiaans ondersteunde led verlichting is vooral relevant in omgevingen waar mensen structureel langer binnen werken, of waar prestaties onder hoge druk moeten worden geleverd. Je kunt denken aan kantoren waar medewerkers de hele dag achter schermen werken en weinig daglicht zien, maar ook aan productiehallen, magazijnen en zorginstellingen. In scholen neemt het belang toe, daar goede verlichting de concentratie en het leerrendement aantoonbaar verbetert. In de zorg gaat het om patiënten met verstoorde slaap- en waakritmes (bijvoorbeeld ouderen met dementie), en voor personeel dat nachtdiensten draait. In magazijnen en loodsen draagt licht dat het ritme ondersteunt bij aan hogere alertheid en veiligheid. Specifieke armaturen zoals de RBLED Focus Linear of het RBLED Genius lichtlijnsysteem zijn voorbeelden van oplossingen waarmee je volledig kunt sturen op lichtkwaliteit én ritmiek. Voor bijvoorbeeld werkplaatsen met veeleisende visuele taken is er de RBLED Evo Highbay. Wil je weten welk systeem past bij jouw werkomgeving? Neem dan eens een kijkje bij energiezuinige bedrijfshalverlichting of magazijnverlichting met gratis advies.

Welke wetgeving, normen en subsidies zijn van toepassing?

Rondom licht, gezondheid en welzijn zijn in de afgelopen jaren meerdere richtlijnen en normen opgesteld. In Nederland volgt de NEN-EN 12464 norm voor werkplekken binnen, waarin niet alleen lichtniveaus en verblinding worden behandeld, maar ook aandacht wordt besteed aan het daglichtkarakter van de verlichting. In de zorg speelt de Health Care Lighting Guidance een rol. Qua subsidiëring is het goed te weten dat de Energie Investeringsaftrek (EIA) sinds 2023 niet langer geldt voor led verlichting, omdat de terugverdientijd inmiddels korter is dan de fiscale grens van vijf jaar. Toch mag je niet vergeten dat overstappen op led armaturen, zeker als deze het biologische ritme ondersteunen, alsnog kan resulteren in een energiebesparing tot 89%. Ook is goed onderhoud en periodieke controle van de afstemming van de verlichting aan te bevelen. Let op: aangescherpte eisen rondom retrofit-oplossingen zoals led tubes maken dat niet elk alternatief zomaar mag worden toegepast. Bij LED Solutions Holland adviseren we altijd het hele armatuur te vervangen of een gecertificeerde ombouwset te gebruiken, zodat veiligheid, kwaliteit en wettelijke eisen worden gegarandeerd. Wil je weten wat dit betekent voor jouw situatie? Dan is een gesprek met een specialist vaak de logische volgende stap.