Programma van Eisen Frisse Scholen: eisen voor onderwijsverlichting

Introductie: Het belang van goede onderwijsverlichting volgens het Programma van Eisen Frisse Scholen

Goede verlichting in schoolgebouwen speelt een grote rol in het comfort, de veiligheid en de leerprestaties van leerlingen en medewerkers. Het Programma van Eisen Frisse Scholen (PvE Frisse Scholen) is ontwikkeld om scholen te helpen bij het realiseren van een gezond, duurzaam en stimulerend binnenklimaat. Een belangrijk onderdeel hiervan zijn duidelijke eisen voor onderwijsverlichting. Bij LED Solutions Holland merken we dat vooral facilitair managers, installateurs en inkopers regelmatig vragen hebben over hoe zij de verlichting het beste kunnen afstemmen op de PvE-richtlijnen. In dit artikel zetten we de belangrijkste eisen, achtergronden en praktische aandachtspunten voor led verlichting in het onderwijs voor je op een rij.

Belangrijkste verlichtingscriteria binnen het PvE Frisse Scholen

Het Programma van Eisen Frisse Scholen maakt onderscheid tussen vijf ambitieniveaus (Klasse A t/m D) voor verschillende aspecten zoals energiegebruik, luchtkwaliteit en comfort. Op het gebied van verlichting kijkt het PvE onder meer naar:

• Lichtsterkte (luxwaarde)
• Lichtverdeling en - gelijkmatigheid
• Kleurweergave-index (CRI)
• Kleurtemperatuur
• Beïnvloeding van het dag-nachtritme (biologische lichtkwaliteit)
• Visueel comfort en voorkomen van verblinding

Voor lokalen in basisscholen en middelbare scholen wordt doorgaans een gemiddelde verlichtingssterkte van minimaal 300 lux (instructieruimten) tot 500 lux (praktijk- en werkruimten) geëist. Daarbij is een hoge gelijkmatigheid belangrijk om schaduwen te voorkomen. Kleurweergave (CRI) wordt bij scholen vaak op minimaal 80 gesteld, om natuurlijke kleurherkenning bij werkstukken en lesmateriaal te borgen. Veel scholen kiezen voor 4000K (neutraal wit) led verlichting omdat dit de alertheid bevordert.

Het belang van goede kleurweergave (CRI) voor onderwijs en leerprocessen

De kleurweergave-index (CRI) geeft aan hoe natuurgetrouw kleuren worden weergegeven onder een bepaalde lichtbron. In onderwijsomgevingen zoals klaslokalen, technieklokalen of ateliers is een goede CRI van groot belang. Bij LED Solutions Holland adviseren we voor de meeste onderwijsruimten een CRI-waarde van minimaal 80. Dit is voldoende voor dagelijkse taken en werk zoals schrijven, tekenen en het gebruik van kleurmaterialen. In specifieke vaklokalen, bijvoorbeeld beeldende vorming, kan een hogere CRI (90 of meer) gewenst zijn, zodat het kleurenspectrum zo breed mogelijk wordt weergegeven. Dit draagt direct bij aan de kwaliteit van het onderwijs en het welzijn van leerlingen.

Let altijd op dat goedkopere led tubes of retrofitoplossingen vaak niet de gewenste kleurweergave bieden en sneller verouderen. Om een betrouwbare CRI-kwaliteit te borgen, adviseren we het volledige armatuur te vervangen of te werken met een erkende ombouwset voor led verlichting. Veel nieuwe led armaturen voor scholen bieden standaard een hoge CRI en stabiele output gedurende de levensduur.

De rol van lichtverdeling, gelijkmatigheid en verblinding in klaslokalen

Lichtverdeling en gelijkmatigheid hebben een grote invloed op het comfort en de prestaties in het klaslokaal. Een gelijkmatig verlichte ruimte voorkomt harde schaduwen en zorgt ervoor dat iedere leerling, waar hij of zij ook zit, voldoende goed zicht heeft op het bord en werkbladen. De NEN-EN 12464-1 norm speelt hierbij een belangrijke rol en wordt door het PvE Frisse Scholen vaak als referentie gebruikt. In de praktijk betekent dit dat je led armaturen kiest die een hoge gelijkmatigheid (U₀ ≥ 0,60) garanderen op het werkvlak.

Om te voorkomen dat leerlingen of docenten last krijgen van verblinding, is het raadzaam om te kiezen voor armaturen met een lage UGR-waarde (Unified Glare Rating). Wij adviseren in onderwijsruimten te mikken op een UGR < 19. Dit voorkomt hinderlijke schittering, zeker bij schermgebruik en whiteboards. Moderne led panelen voor kantoren en scholen zijn hier speciaal op ontworpen en combineren een hoge lichtoutput met lage verblinding. Verder is het raadzaam verlichting zo te plaatsen dat reflectie op smartboards en/of whiteboards wordt voorkomen.

Kleurtemperatuur: neutraal wit licht als basis voor concentratie en welzijn

Kleurtemperatuur is bepalend voor de sfeer en het effect van verlichting. In het onderwijs wordt meestal gekozen voor led verlichting met een kleurtemperatuur tussen de 3000K (warm wit) en 4000K (neutraal wit). Uit onderzoek blijkt dat neutraal wit licht (rond 4000K) de alertheid stimuleert, waardoor leerlingen beter gefocust blijven tijdens de lesdagen. Dit ondersteunt het leerproces, zeker in perioden met weinig daglicht.

Bij bijzondere onderwijsruimtes kan soms worden gekozen voor instelbare witte verlichting (Tunable White), waarbij je de kleurtemperatuur kunt afstemmen op het dagdeel of de activiteit. Denk bijvoorbeeld aan schoolverlichting die concentratie bevordert met instelbaar licht. Zo creëer je ‘s ochtends een activerende sfeer met koel licht en aan het einde van de dag juist meer rust. Let er bij het selecteren van armaturen op dat deze stabiel en flikkervrij functioneren, omdat flikkerend licht kan leiden tot concentratieproblemen of visuele vermoeidheid.

Energiezuinigheid, subsidies en de overstap naar led verlichting

Het PvE Frisse Scholen stimuleert sterk het gebruik van energiezuinige verlichting. De overstap van traditionele TL-armaturen naar led verlichting levert in de praktijk tot wel 89% besparing op het energieverbruik. Dit komt doordat led veel efficiënter omgaat met stroom en direct voluit brandt, zonder opwarmtijd. We zien vaak dat scholen kiezen voor complete vervanging van armaturen, omdat deze dan optimaal werken met daglichtsturing, bewegingssensoren en andere slimme opties. Dat maakt het binnenklimaat niet alleen energiezuinig, maar ook comfortabel en veilig.

Let op dat sinds 2023 de Energie Investeringsaftrek (EIA) niet meer van toepassing is op led verlichting, omdat de terugverdientijd nu zo kort is dat extra fiscale stimulans niet meer nodig wordt gevonden. Focus daarom op toekomstbestendige oplossingen waarbij prestaties, levensduur en onderhoud centraal staan. Retrofit met led tubes of led TL buizen wordt door LED Solutions Holland niet aanbevolen vanwege risico’s met kwaliteit, veiligheid en het CE-keurmerk. Beter is het, volgens de actuele richtlijnen, om het complete armatuur te vervangen of een verantwoorde ombouwset te laten installeren waarin alle oude elektronica verwijderd wordt.

Praktische aandachtspunten voor facilitair managers en installateurs

Of het nu gaat om nieuwbouw of renovatie, bij het selecteren van armaturen voor scholen zijn er diverse facetten om secuur op te letten naast de technische PvE-criteria:

• Daglichtafstemming: In veel klaslokalen is een slimme afstemming met het beschikbare daglicht essentieel. Hiermee worden energie en comfort geoptimaliseerd. Moderne armaturen zijn vaak te koppelen met daglichtsensoren.
• Onderhoud en levensduur: Kies voor armaturen met een lange levensduur (vaak 50.000 uur of meer) en eenvoudige toegang voor reiniging of vervanging.
• Slimme sturing: Veel scholen willen flexibiliteit, bijvoorbeeld door het toepassen van dimbare verlichting en zones die je afzonderlijk kunt regelen per lokaal of activiteit.
• Veiligheid en normering: Zorg dat alle gekozen oplossingen voldoen aan geldende normen en het CE-keurmerk. Denk ook aan noodverlichting voor optimale vluchtroute-aanduiding in scholen.
• Toekomstbestendigheid: Vermijd oude technologie zoals conventionele TL of snel verouderende retrofitled, en investeer in oplossingen die passen bij duurzame, gezonde schoolgebouwen.

Wil je weten wat dit betekent voor jouw situatie? Dan is een gesprek met een specialist vaak de logische volgende stap.