Tunable White en Human Centric Lighting: verlichting op maat

Wat zijn Tunable White en Human Centric Lighting?

Tunable White en Human Centric Lighting zijn begrippen die je steeds vaker hoort wanneer het gaat over moderne led verlichting voor professionele en commerciële ruimtes. Maar wat betekenen ze precies? Simpel gezegd: bij Tunable White kun je de lichtkleur – of kleurtemperatuur – van het armatuur aanpassen tussen ‘warm wit’ (bijvoorbeeld 2700K) en ‘koel wit’ (bijvoorbeeld 6500K). Human Centric Lighting gaat nog een stap verder door licht te gebruiken dat aansluit op het biologische ritme van mensen. Het doel hiervan is om de gezondheid, het comfort en de productiviteit te bevorderen door zowel lichtsterkte als kleurtemperatuur gedurende de dag slim te laten mee veranderen.

Bij LED Solutions Holland merken we dat bedrijven steeds vaker vragen naar deze technologieën, vooral in kantoren, scholen en de zorg. Tunable White geeft je meer controle over de sfeer in een ruimte en maakt het mogelijk het licht aan te passen aan wat er op dat moment gebeurt. Human Centric Lighting is echt gericht op het ondersteunen van het welzijn van medewerkers, leerlingen of patiënten. Denk daarbij aan verlichting die het natuurlijke daglicht nabootst, met wat koeler licht in de ochtend (om alertheid te verhogen) en warmer licht richting het einde van de dag (voor ontspanning).

Een belangrijk verschil tussen de twee technologieën is dus de automatische aansturing bij Human Centric Lighting, meestal via slimme besturing, ten opzichte van de meer handmatige of scenario-gebaseerde aanpassingen bij Tunable White. Beiden bieden voordelen op het gebied van flexibiliteit en comfort, maar de implementatie en het doel zijn verschillend. Voor optimale kantoorverlichting die werkprestaties verbetert, klik hier. Voor ziekenhuizen of medische omgevingen is ziekenhuisverlichting met deze technologieën interessant.

De voordelen in werk- en leeromgevingen

Laten we eens inzoomen op de voordelen van Tunable White en Human Centric Lighting binnen typische professionele toepassingen als kantoren, scholen en zorginstellingen. In een kantoor helpt goed afgestemde verlichting om vermoeidheid, concentratieproblemen en zelfs fouten te reduceren. Onderzoek wijst uit dat medewerkers productiever zijn en zich prettiger voelen als het lichtniveau en de lichtkleur afgestemd worden op hun dagelijkse ritme. In vergaderruimtes kun je bijvoorbeeld voor koeler licht kiezen tijdens brainstormsessies en voor wat warmer licht tijdens een meer ontspannen overleg.

Voor scholen geldt dat aanpasbare verlichting het leerproces ondersteunt. Leerlingen kunnen zich beter concentreren bij het juiste licht; te warm licht kan slaperigheid opwekken, terwijl te koel licht juist weer onrustig kan zijn. Met Tunable White kun je het licht aanpassen aan het lesuur, de activiteit of het dagdeel. Voor inspiratie binnen het onderwijs, zie ook: verlichting die concentratie bevordert in scholen.

In de zorg draait het niet alleen om het comfort van patiënten, maar ook om het ondersteunen van herstel en het welzijn van personeel. Human Centric Lighting kan het dag-nachtritme ondersteunen, wat met name belangrijk is voor mensen die veel binnen zijn of zich langdurig in een ruimte bevinden. Speciaal ontwikkelde zorgverlichting helpt bijvoorbeeld om het natuurlijke bioritme zo veel mogelijk intact te laten en rust te bevorderen.

Dit soort verlichting kan ook bijdragen aan energiebesparing. Door niet altijd maximaal licht te leveren, maar dynamisch naar behoefte, kun je onnodig energieverbruik voorkomen. Daarbij geldt: hoe slimmer het systeem, hoe meer besparingspotentieel.

Technische aandachtspunten en installatie

De overstap naar Tunable White of Human Centric Lighting vraagt om extra aandacht op technisch vlak. In tegenstelling tot standaard led verlichting vraagt deze toepassing om armaturen die geschikt zijn voor twee of zelfs drie verschillende lichtkanalen (vaak een ‘warm-wit’ en een ‘koel-wit’ kanaal). Dit heeft gevolgen voor de bekabeling, de besturing én het type driver dat je gebruikt. Veel reguliere led drivers zijn niet geschikt voor Tunable White – je hebt drivers nodig die twee lichtkanalen kunnen aansturen met bijvoorbeeld DALI DT8 of een vergelijkbaar protocol. Bij Human Centric Lighting worden vaak complete lichtregelsystemen ingezet, soms met daglichtsturing of aansturing op basis van een dagcurve.

We zien vaak dat bedrijven kiezen voor een complete vervanging van bestaande armaturen in plaats van zogenaamde retrofit-oplossingen, zoals het plaatsen van led tubes of led TL buizen in een bestaand tl-armatuur. Dit soort retrofit wordt door LED Solutions Holland niet aangeraden. Het leidt tot kwaliteitsverlies, een onzekere levensduur, en het gebruikte armatuur voldoet vaak niet meer aan de vereisten van het CE-keurmerk. De voorkeur gaat altijd uit naar het plaatsen van een nieuw armatuur of het gebruik van een slimme ombouwset, waarbij de oude elektronica daadwerkelijk verwijderd wordt voor optimale veiligheid en levensduur.

De installatie van dynamisch en afstembaar licht vraagt dus altijd om een goed ontwerp, heldere werkvoorbereiding en nauwe afstemming met de installateur. Komt er bijvoorbeeld een lichtlijnsysteem of losse inbouwpanelen? En heb je gekozen voor centrale sturing of individuele bediening per ruimte? Dit zijn allemaal punten die per project verschillen en samen bepalen hoe je installatie eruitziet én wat het eindresultaat wordt.

Welke armaturen zijn geschikt voor Tunable White en HCL?

Niet elk led armatuur is geschikt voor Tunable White of Human Centric Lighting. Je hebt armaturen nodig die specifiek hiervoor ontworpen zijn. Deze bevatten twee of meer typen led lichtbronnen binnen één behuizing, zodat een breed spectrum aan kleurtemperaturen geproduceerd kan worden. Het hele ontwerp van het armatuur – van de warmteafvoer tot de optiek – moet zijn afgestemd op de aanpasbare lichtopbrengst en -kleur.

Onder plafondoplossingen voor kantoren of scholen zie je vaak panelen zoals de rbled-four-panel met Tunable White functionaliteit. Voor onderwijs en vergaderruimtes zijn deze populair vanwege het diffuse, gelijkmatige lichtbeeld en de flexibiliteit in kleurtemperatuur. Voor lineaire, modulaire lichtlijnen en industriële toepassingen kun je denken aan het rbled-focus-linear systeem, of de rbled-genius-lichtlijn voor grotere hallen. In vochtige omgevingen of ruimtes met eisen aan robuustheid kan een waterdichte behuizing als de rbled-matrix-ii-tri-proof uitkomst bieden.

Bij tunable white en HCL zie je zelden losse lichtbronnen die je in bestaande armaturen kunt plaatsen. De juiste werking vraagt namelijk een precieze sturing en een geïntegreerd design. Zorg daarom dat je kiest voor armaturen waarvan je zeker weet dat ze getest zijn op hun bedoelde toepassing, én dat ze voldoen aan de eisen voor veiligheid en lichtkwaliteit binnen jouw branche.

CRI en lichtkwaliteit: waar moet je op letten?

De kleurweergave-index (CRI) is een belangrijke indicator voor lichtkwaliteit en speelt een extra grote rol bij tunable oplossingen, omdat de CRI bij verschillende kleurtemperaturen stabiel en hoog genoeg moet blijven. Vooral in sectoren zoals zorg, onderwijs en retail bepaalt de CRI hoe natuurlijk kleuren worden weergegeven. Een CRI van minimaal 80 is vrijwel standaard voor kantoorverlichting; voor onderwijs en vergaderruimtes kan een CRI van 90 wenselijk zijn. In medische omgevingen, bijvoorbeeld bij ziekenhuisverlichting, wordt vaak CRI 90 of hoger aanbevolen, omdat kleurherkenning van direct belang is voor diagnostiek of patiëntencomfort.

In industrie of logistieke omgevingen volstaat een CRI van 80 vaak prima. Is verlichting bedoeld voor kleurkritische taken, presentaties of bijvoorbeeld een spuitcabine? Dan kunnen CRI-waarden boven de 90 of zelfs 95 noodzakelijk zijn. Let goed op, want niet elk Tunable White systeem biedt standaard een hoge CRI over het hele kleurtraject. Vraag daarom altijd na welk bereik het armatuur biedt en test dit als het mogelijk is in de praktijk.

• Voor kantoren en scholen: CRI minimaal 80, liefst hoger
• Voor medische en zorgtoepassingen: CRI 90 of hoger
• Voor industrie: meestal is CRI 80 voldoende, behalve bij kleurkritische werkzaamheden
• Voor retail: vaak gewenst CRI 90 of hoger voor optimale presentatie van producten
• Voor speciale toepassingen als spuitcabines: liever >95

Besparen én verbeteren met Tunable White en HCL

Eén van de grote voordelen van overstappen op Tunable White of Human Centric Lighting is dat je gelijktijdig energie kunt besparen én alsnog het lichtniveau en comfort verhoogt. Led verlichting is van zichzelf al zeer efficiënt: overstappen van TL naar led kan een besparing tot wel 89% opleveren. Deze besparing wordt extra groot als je alleen licht geeft als het echt nodig is (bijvoorbeeld door daglichtregulering) en de sterkte aanpast aan het moment van de dag.

Let er wel op dat de EIA (Energie Investeringsaftrek) sinds 2023 niet meer van toepassing is op led verlichting, omdat de terugverdientijd als zeer kort wordt gezien. Dit hoeft geen reden te zijn om niet te investeren; de operationele besparing en het comfort leveren hun eigen voordelen direct op. Ook heb je met goede installaties minder onderhoud en kun je het lichtsysteem steeds beter afstemmen op het daadwerkelijke gebruik, bijvoorbeeld met slimme lichtsensoren en centrale bediening.

We zien in de praktijk bij LED Solutions Holland dat bedrijven starten met een pilot in één ruimte, zoals een vergaderzaal of een klaslokaal, om de voordelen te ervaren en eventuele kinderziektes eruit te halen. Vervolgens wordt het systeem uitgerold naar grotere delen van het gebouw. Een gedegen voorbereiding en afstemming tussen facilitair management, installateur en gebruiker is daarbij cruciaal om faalkosten en storingen te voorkomen.

Wil je weten wat dit betekent voor jouw situatie? Dan is een gesprek met een specialist vaak de logische volgende stap.